Artykuł 56 § 2 i 3 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego określa przesłanki, których wystąpienie wyłącza dopuszczalność orzeczenia przez sąd rozwodu, mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia małżonków (tzw. przesłanki negatywne, ujemne rozwodu).
Dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków
Po pierwsze, rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków. Wspólne dzieci stron to dzieci, które w świetle prawa pochodzą od obojga małżonków, a także dzieci przez nich wspólnie przysposobione. Ocena zaistnienia tej negatywnej przesłanki wymaga porównania sytuacji dziecka żyjącego w stanie rozkładu pożycia małżonków, z sytuacją, w jakiej (hipotetycznie) dziecko znajdzie się po orzeczeniu rozwodu. Brak jest podstaw do przyjęcia zarówno domniemania, że rozwód z reguły jest sprzeczny z dobrem dziecka, jak i domniemania odwrotnego, tj. że takiej sprzeczności z reguły nie ma. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, każdą sprawę sąd powinien ocenić indywidualnie, biorąc pod uwagę wszelkie jej okoliczności. Sąd Najwyższy podkreśla, że dla oceny, czy dobro dzieci ucierpi wskutek orzeczenia rozwodu, istotne znaczenie może mieć w szczególności wiek dzieci, ich dotychczasowe stosunki z rodzicami, stan zdrowia i stopień wrażliwości.
Sprzeczność z zasadami współżycia społecznego
Po drugie, rozwód jest niedopuszczalny, jeżeli z innych względów (niż dobro wspólnych małoletnich dzieci stron) jego orzeczenie byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Sąd Najwyższy podkreśla, że omawiana przesłanka negatywna ma na celu synchronizowanie przepisów prawa z nakazami moralności. Wystąpienie tej przesłanki należy oceniać z uwzględnieniem czasu trwania małżeństwa, rozkładu jego ciężarów, indywidualnej sytuacji obojga małżonków, w tym ich wieku, stanu zdrowia, zdolności do zaspokajania potrzeb osobistych i innych okoliczności, mogących charakteryzować materialne i moralne warunki życiowe obojga małżonków. W szczególności przesłanka ta ma na celu ochronę małżonka niewinnego rozkładu pożycia, który znajduje się w szczególnie trudnej sytuacji życiowej (np. z powodu ciężkiej choroby, zaawansowanego wieku, niemożności zaspokojenia własnych potrzeb). Pozwala również uwzględnić dobro innych dzieci, niż wspólne małoletnie dzieci stron (np. dzieci tylko jednego z małżonków, niepełnosprawnych dorosłych dzieci stron).
Żądanie rozwodu przez małżonka winnego rozkładowi pożycia
Po trzecie, rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia. W orzecznictwie i literaturze przyjmuje się, że przepis ten jest przejawem obowiązywania tzw. zasady rekryminacji. Artykuł 56 § 3 KRO przewiduje od niej dwa odstępstwa: jeżeli drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo gdy odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Zgoda współmałżonka na rozwód wyłącza zastosowanie przesłanki negatywnej rozwodu z art. 56 § 3 KRO. Nie jest jednak równoznaczna z akceptacją stanowiska powoda co do winy rozkładu pożycia ani innych jego żądań. Nie przesądza o wystąpieniu przesłanki koniecznej orzeczenia rozwodu (zupełny i trwały rozkład pożycia). Zgoda na rozwód może zostać wycofana aż do zamknięcia rozprawy przez sąd II instancji.
Odmowa zgody na rozwód może być sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, jeżeli jest wyłącznie wyrazem szykany, zemsty lub działania z nienawiści do małżonka winnego rozkładu pożycia. Za uznaniem jej sprzeczności z zasadami współżycia społecznego nie musi jednak przemawiać ujemna kwalifikacja moralna małżonka odmawiającego. W orzecznictwie przyjmuje się, że decydujące w tym względzie powinny być okoliczności obiektywne, oceniane w świetle zasad współżycia społecznego i funkcji rozwodu, jaką jest likwidacja związków faktycznie martwych. Okolicznościami pozwalającymi przyjąć, że w danej sprawie odmowa zgody na rozwód jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, najczęściej są: znaczny upływ czasu od powstania zupełnego i trwałego rozkładu pożycia stron, nawiązanie przez jedną ze stron trwałego związku pozamałżeńskiego (w szczególności, gdy pochodzą z niego dzieci), brak negatywnych skutków rozwodu w zakresie warunków życiowych małżonka niewinnego lub małoletnich dzieci stron.
Komentarz do art. 56 KRO red. Osajda 2019, wyd. 5/J. Pawliczak
W celu uzyskania bliższych informacji zapraszamy do kontaktu z Kancelarią Adwokacką Adwokat Karoliny Pawlikowskiej. Pomoc prawną świadczymy na terenie całego kraju, w tym, głównie w Bełchatowie i Piotrkowie Trybunalskim.
tel: 500024241, mail: [email protected]
