Wyrok rozwodowy

Rola sądu rozwodowego nie kończy się na wydaniu orzeczenia w sprawie rozwiązania małżeństwa (art. 56 KRO) oraz winy rozkładu pożycia (art. 57 KRO). Ustawodawca uznał, że w postępowaniu rozwodowym należy rozstrzygnąć szereg kwestii związanych z ustaniem małżeństwa, zarówno w stosunkach prawnych między rozwiedzionymi małżonkami, jak i między nimi a ich wspólnymi małoletnimi dziećmi. Komentowany art. 58 KRO określa zakres kognicji sądu rozwodowego.

Władza rodzicielska

W wyroku rozwodowym sąd z urzędu rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem małżonków i o kontaktach rodziców z tym dzieckiem. Artykuł 58 KRO przez “wspólne dzieci” rozumie dzieci pochodzące w świetle prawa od obojga rozwodzących się małżonków, w tym dzieci wspólnie przez nich przysposobione. Sąd rozwodowy powinien kierować się zasadą dobra dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia (art. 58 § 1 zd. 3 KRO).

Wykonywanie władzy rodzicielskiej

Zgodnie z art. 58 § 1 zd. 2 KRO, sąd uwzględnia pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie (tzw. porozumienie wychowawcze), jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. W braku tego porozumienia sąd, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia (art. 58 § 1a KRO). Sąd zaniecha wydania orzeczenia o kontaktach jeżeli małżonkowie złożą zgodny wniosek (art. 58 § 1b KRO).

pozbawienie/ograniczenie władzy rodzicielskiej

Podejmując rozstrzygnięcia dotyczące wspólnych małoletnich dzieci małżonków sąd rozwodowy pełni funkcję sądu opiekuńczego. W wyroku rozwodowym sąd orzeka o pozbawieniu władzy rodzicielskiej lub jej zawieszeniu, jeżeli spełnione są przesłanki określone w art. 110–111 KRO (zob. art. 112 KRO). Jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, sąd rozwodowy wydaje odpowiednie zarządzenia (art. 109 KRO). Orzekając o utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem sąd uwzględnia zasady określone w art. 113 i n. KRO. Jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy może zmienić orzeczenie o władzy rodzicielskiej i sposobie jej wykonywania, a także orzeczenie o kontaktach, zawarte w wyroku rozwodowym (odpowiednio art. 106 i 1135 KRO).

Alimenty

Sąd rozwodowy z urzędu, a zatem niezależnie od woli małżonków, orzeka, w jakiej wysokości każdy z nich jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania wspólnego małoletniego dziecka po rozwiązaniu małżeństwa. Rozstrzygnięcie sądu rozwodowego najczęściej polega na zasądzeniu od jednego z rodziców renty alimentacyjnej na rzecz dziecka. Jednocześnie sąd zobowiązuje rodzica, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej lub u którego ustalone zostanie miejsce pobytu dziecka, do ponoszenia pozostałych kosztów utrzymania dziecka oraz osobistych starań o jego wychowanie. Rozstrzygnięcie o alimentach wydane przez sąd rozwodowy może zostać zmienione w odrębnym procesie w razie “zmiany stosunków” (art. 138 KRO).

Wspólne mieszkanie małżonków

Artykuł 58 § 2 KRO reguluje orzekanie w wyroku rozwodowym o wspólnym mieszkaniu małżonków. Podejmując wskazane w tym przepisie rozstrzygnięcia, sąd rozwodowy powinien uwzględniać przede wszystkim potrzeby dzieci i małżonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej (art. 58 § 4 KRO).
Jeżeli małżonkowie zajmują wspólnie mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym z urzędu orzeka o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków (art. 58 § 2 zd. 1 KRO). Mieszkanie to nie musi być wspólne w sensie prawnym, lecz faktycznie wspólnie zajmowane. W tym trybie sąd rozwodowy rozstrzyga nie o prawie małżonków do mieszkania, lecz jedynie o sposobie korzystania z niego. Orzeczenie to z reguły polega na tymczasowym przydzieleniu każdemu z małżonków określonej części mieszkania do odrębnego korzystania. Powoduje takie konsekwencje jak podział rzeczy quoad usum. W judykaturze przyjmuje się, że sąd rozwodowy może odstąpić od orzekania o sposobie korzystania ze wspólnie zajmowanego mieszkania, jeżeli małżonkowie z przyczyn usprawiedliwionych wnoszą o nieorzekanie w tej kwestii (np. uzgodnili już sposób korzystania z mieszkania), albo gdy ze względu na rodzaj mieszkania (np. jeden pokój) orzeczenie o odrębnym korzystaniu z poszczególnych jego części byłoby bezprzedmiotowe.

Eksmisja

W wyroku rozwodowym sąd może, aczkolwiek tylko na żądanie jednej ze stron i tylko “w wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie”, nakazać eksmisję tego małżonka (art. 58 § 2 zd. 2 KRO). Małżonek może zostać wyeksmitowany z mieszkania należącego do żądającego eksmisji lub obojga małżonków. W tym drugim przypadku eksmisja nie pozbawia małżonka tytułu prawnego do mieszkania.

Podział wspólnego mieszkania

Na zgodny wniosek stron sąd rozwodowy może orzec o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu tego mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe. Przedmiotem tego rozstrzygnięcia może być tylko mieszkanie, do którego prawo przysługuje obojgu rozwodzącym się małżonkom. Rozstrzygnięcia, o których mowa w art. 58 § 2 zd. 3 KRO, stanowią odpowiednik sposobów zniesienia współwłasności określonych w art. 211 i 212 KC, tj. fizycznego podziału rzeczy wspólnej oraz przyznania jej jednemu ze współuprawnionych.

Podział majątku wspólnego

W sprawie o rozwód sąd może dokonać podziału majątku wspólnego małżonków. Jest to dopuszczalne, jeżeli z wnioskiem takim wystąpi jeden z małżonków, a przeprowadzenie podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu (art. 58 § 3 KRO). Podział majątku uzależniony jest od uprawomocnienia się orzeczenia o rozwodzie. Jeżeli bez spowodowania nadmiernej zwłoki możliwe jest dokonanie podziału jedynie części majątku wspólnego (np. mieszkania), celowe może być przeprowadzenie w wyroku rozwodowym podziału częściowego (art. 1038 KC w zw. z art. 46 KRO). Podział majątku wspólnego, w tym uzupełniający, może zostać dokonany również po orzeczeniu rozwodu w odrębnym postępowaniu (nieprocesowym) albo na mocy umowy stron.

Alimenty na rzecz drugiego małżonka

Na żądanie jednego z małżonków sąd w wyroku rozwodowym orzeka o alimentach należnych małżonkowi od drugiej strony po rozwiązaniu małżeństwa (art. 60 KRO). Procesową podstawą tego żądania jest art. 444 KPC. Dochodzenie roszczenia alimentacyjnego następuje przez zgłoszenie wniosku na rozprawie lub posiedzeniu w obecności drugiego małżonka albo w piśmie, które należy doręczyć drugiemu małżonkowi.
Z art. 445–4451 KPC wynika zasada wyłączności procesu rozwodowego w sprawach o zaspokajanie potrzeb rodziny i o alimenty między małżonkami albo między nimi a ich wspólnymi małoletnimi dziećmi (co do świadczeń za okres od wytoczenia powództwa o rozwód), a także w sprawach dotyczących władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi stron lub o ustalenie kontaktów z nimi. W razie potrzeby wydania w tych sprawach orzeczenia w czasie trwania postępowania rozwodowego, orzeka sąd rozwodowy stosując przepisy KPC o postępowaniu zabezpieczającym.
Z treścią komentowanego artykułu, a także art. 57 KRO, związana jest problematyka tzw. integralności wyroku rozwodowego. Obecnie integralność ta jest tylko częściowa. Trzonem wyroku rozwodowego są orzeczenia o rozwiązaniu związku małżeńskiego i o winie (z wyjątkiem sytuacji opisanej w art. 57 § 2 KRO). Od uprawomocnienia się tych orzeczeń zależy skuteczność pozostałych rozstrzygnięć podejmowanych w wyroku rozwodowym. Orzeczenia dotyczące wspólnego mieszkania małżonków, o eksmisji małżonka, a także o podziale majątku wspólnego (art. 58 § 2 i 3 KRO), mogą być przedmiotem odrębnego zaskarżenia. To samo dotyczy rozstrzygnięć o alimentach dla wspólnych małoletnich dzieci stron oraz małżonka, a także – w świetle najnowszego orzecznictwa – o władzy rodzicielskiej i kontaktach.
Komentarz do art. 58 KRO red. Osajda 2019, wyd. 5/J. Pawliczak

W celu uzyskania bliższych informacji zapraszamy do kontaktu z Kancelarią Adwokacką Adwokat Karoliny Pawlikowskiej. Pomoc prawną świadczymy na terenie całego kraju, w tym, głównie w Bełchatowie i Piotrkowie Trybunalskim.

tel: 500024241, mail: [email protected]